Από το «φονικό αίμα» στη συγγνώμη: Πώς η Καθολική Εκκλησία απάλλαξε τους Εβραίους από την κατηγορία του «θεοκτόνου έθνους»
Για αιώνες, η φράση «οι Εβραίοι σταύρωσαν τον Χριστό» τροφοδοτούσε τον ευρωπαϊκό αντισημιτισμό, παρά το γεγονός ότι η σταύρωση ήταν ρωμαϊκή μέθοδος εκτέλεσης και οι απόστολοι ήταν Εβραίοι. Από τα κηρύγματα του Ιωάννη του Χρυσοστόμου μέχρι τα μεσαιωνικά πογκρόμ, η ιδέα του «θεοκτόνου έθνους» έγινε μύθος που νομιμοποίησε διωγμούς. Μετά το Ολοκαύτωμα, η Καθολική Εκκλησία αναγκάστηκε να τοποθετηθεί επίσημα και το 1965, με τη διακήρυξη Nostra aetate της Β΄ Βατικανού Συνόδου, οι Εβραίοι απαλλάχτηκαν από τη συλλογική ευθύνη για τη σταύρωση
Επισήμως, η Χριστιανική Εκκλησία απέρριπτε ανέκαθεν το εθνοτικό μίσος, χαρακτηρίζοντας όλους τους ανθρώπους αμαρτωλούς και καλώντας τους σε μετάνοια.
Ωστόσο, σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της, ακούστηκε συχνά η κατηγορία «οι Εβραίοι σταύρωσαν τον Χριστό».
Μια κατηγορία παράδοξη, αν σκεφτεί κανείς ότι οι απόστολοι ήταν Εβραίοι και η σταύρωση ήταν ρωμαϊκή πρακτική εκτέλεσης.
«Το αίμα Του πάνω μας»
Ο Ματθαίος σημειώνει πως ο Πιλάτος «έπλυνε τα χέρια του», ενώ το πλήθος απάντησε: «Το αίμα Του ας είναι πάνω μας και στα παιδιά μας».
Η φράση αυτή, ερμηνευμένη αρχικά ως αναφορά στο πλήθος της Ιερουσαλήμ και όχι σε όλους τους Εβραίους, με τον καιρό μετατράπηκε σε μύθο που ονομάστηκε «κατάρα του αίματος».
Η ουσία του: ολόκληρος ο εβραϊκός λαός ευθύνεται για τον θάνατο του Ιησού Χριστού.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος και η ρητορική του περί «θεοκτονίας»
Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, οι διαχωριστικές γραμμές με τον Ιουδαϊσμό ήταν ακόμη θολές. Πολλοί χριστιανοί συμμετείχαν σε εβραϊκές εορτές, ενώ ο Ιουδαϊσμός ποτέ δεν ήταν ενιαίο κίνημα.
Το κεντρικό του επιχείρημα: οι Εβραίοι σκότωσαν τον Χριστό, άρα φέρουν αιώνια κατάρα.
Παρότι ο ίδιος δεν κάλεσε σε σφαγές, τα κηρύγματά του έγιναν η βάση του μύθου περί «θεοκτονίας», που επέζησε για αιώνες. Ακόμη και σε ορθόδοξη λειτουργία υπάρχει αναφορά σε «θεοκτόνους Ιουδαίους».
Ο μύθος ως όπλο του αντισημιτισμού
Αν και οι Εκκλησίες ποτέ δεν θέσπισαν επίσημα εντολή για διωγμό των Εβραίων, ο μύθος αυτός λειτούργησε ως υπόβαθρο για κοινωνικό μίσος. Οι Εβραίοι αποκλείονταν από επαγγέλματα, στρέφονταν στον δανεισμό με τόκο, και συχνά γίνονταν αποδιοπομπαίοι τράγοι.
Αν είχαν «σκοτώσει τον Θεό», τότε –κατά την αντίληψη πολλών– δεν είχαν αναστολές για εγκλήματα κατά απλών ανθρώπων.
Έτσι γεννήθηκαν τα πογκρόμ.
Από τον Μεσαίωνα στον Χίτλερ
Ο μύθος επέζησε ως τον 20ό αιώνα. Ο Adolf Hitler, που στην αρχή αδιαφορούσε για τις θρησκείες, συνδύασε τον ευρωπαϊκό αντισημιτισμό με τον «επιστημονικό» ρατσισμό και τη γεωπολιτική θεωρία, δημιουργώντας τον ναζισμό.
Εκεί, η εβραϊκή «ενοχή» δεν ήταν πια θρησκευτική, αλλά βιολογική. Το αποτέλεσμα ήταν το Ολοκαύτωμα, με εκατομμύρια θύματα.
Η συγγνώμη του Βατικανού
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Καθολική Εκκλησία αναγνώρισε την ανάγκη να αντιμετωπίσει το ζήτημα. Το 1962 ο Πάπας Ιωάννης ΚΓ΄ συγκάλεσε τη Β΄ Βατικανή Σύνοδο. Στο προσχέδιο λόγου του έγραφε:
«Αναγνωρίζουμε ότι για αιώνες βάλαμε επάνω στο μέτωπό μας το σημάδι του Κάιν… Συγχώρησέ μας για την κατάρα που άδικα βάλαμε στο όνομα των Εβραίων. Συγχώρησέ μας που Σε σταυρώσαμε δεύτερη φορά στη σάρκα τους».
Το τελικό κείμενο, η διακήρυξη Nostra aetate (28 Οκτωβρίου 1965) υπό τον Πάπα Παύλο ΣΤ΄, διευκρίνισε:
«Η ευθύνη για τη Σταύρωση δεν μπορεί να αποδοθεί σε όλους τους Εβραίους της εποχής ούτε στους σημερινούς. Οι Εβραίοι παραμένουν "αγαπητοί στον Θεό", ενώ ο Χριστιανισμός αναγνωρίζει ότι προέρχεται από τον Ιουδαϊσμό. Καταδικάζεται κάθε μορφή αντισημιτισμού και διακρίσεων».
Έτσι, η Καθολική Εκκλησία έβαλε οριστικά τέλος σε έναν μύθο που στοίχισε αμέτρητες ζωές, παραδεχόμενη ότι η «θεοκτονία» δεν είναι έγκλημα ενός λαού, αλλά αμαρτία ολόκληρης της ανθρωπότητας.
www.bankingnews.gr
Ωστόσο, σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της, ακούστηκε συχνά η κατηγορία «οι Εβραίοι σταύρωσαν τον Χριστό».
Μια κατηγορία παράδοξη, αν σκεφτεί κανείς ότι οι απόστολοι ήταν Εβραίοι και η σταύρωση ήταν ρωμαϊκή πρακτική εκτέλεσης.
«Το αίμα Του πάνω μας»
Τα Ευαγγέλια περιγράφουν τη δίκη του Ιησού ενώπιον του ρωμαίου ηγεμόνα Ποντίου Πιλάτου, ο οποίος, αναγνωρίζοντας την αθωότητά Του, προσπάθησε να Τον αφήσει ελεύθερο.
Ο Ματθαίος σημειώνει πως ο Πιλάτος «έπλυνε τα χέρια του», ενώ το πλήθος απάντησε: «Το αίμα Του ας είναι πάνω μας και στα παιδιά μας».
Η φράση αυτή, ερμηνευμένη αρχικά ως αναφορά στο πλήθος της Ιερουσαλήμ και όχι σε όλους τους Εβραίους, με τον καιρό μετατράπηκε σε μύθο που ονομάστηκε «κατάρα του αίματος».
Η ουσία του: ολόκληρος ο εβραϊκός λαός ευθύνεται για τον θάνατο του Ιησού Χριστού.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος και η ρητορική του περί «θεοκτονίας»
Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, οι διαχωριστικές γραμμές με τον Ιουδαϊσμό ήταν ακόμη θολές. Πολλοί χριστιανοί συμμετείχαν σε εβραϊκές εορτές, ενώ ο Ιουδαϊσμός ποτέ δεν ήταν ενιαίο κίνημα.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, σημαντικός ρήτορας και θεολόγος της Αντιόχειας, θέλησε να βάλει τέλος σε αυτήν την ανάμειξη. Στα κηρύγματά του «Κατά Ιουδαίων» κατηγόρησε τους Εβραίους για διαφθορά, σκληρότητα και αλαζονεία, αποκαλώντας τις συναγωγές «σπίτια του διαβόλου».
Το κεντρικό του επιχείρημα: οι Εβραίοι σκότωσαν τον Χριστό, άρα φέρουν αιώνια κατάρα.
Παρότι ο ίδιος δεν κάλεσε σε σφαγές, τα κηρύγματά του έγιναν η βάση του μύθου περί «θεοκτονίας», που επέζησε για αιώνες. Ακόμη και σε ορθόδοξη λειτουργία υπάρχει αναφορά σε «θεοκτόνους Ιουδαίους».
Ο μύθος ως όπλο του αντισημιτισμού
Αν και οι Εκκλησίες ποτέ δεν θέσπισαν επίσημα εντολή για διωγμό των Εβραίων, ο μύθος αυτός λειτούργησε ως υπόβαθρο για κοινωνικό μίσος. Οι Εβραίοι αποκλείονταν από επαγγέλματα, στρέφονταν στον δανεισμό με τόκο, και συχνά γίνονταν αποδιοπομπαίοι τράγοι.
Αν είχαν «σκοτώσει τον Θεό», τότε –κατά την αντίληψη πολλών– δεν είχαν αναστολές για εγκλήματα κατά απλών ανθρώπων.
Έτσι γεννήθηκαν τα πογκρόμ.
Από τον Μεσαίωνα στον Χίτλερ
Ο μύθος επέζησε ως τον 20ό αιώνα. Ο Adolf Hitler, που στην αρχή αδιαφορούσε για τις θρησκείες, συνδύασε τον ευρωπαϊκό αντισημιτισμό με τον «επιστημονικό» ρατσισμό και τη γεωπολιτική θεωρία, δημιουργώντας τον ναζισμό.
Εκεί, η εβραϊκή «ενοχή» δεν ήταν πια θρησκευτική, αλλά βιολογική. Το αποτέλεσμα ήταν το Ολοκαύτωμα, με εκατομμύρια θύματα.
Η συγγνώμη του Βατικανού
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Καθολική Εκκλησία αναγνώρισε την ανάγκη να αντιμετωπίσει το ζήτημα. Το 1962 ο Πάπας Ιωάννης ΚΓ΄ συγκάλεσε τη Β΄ Βατικανή Σύνοδο. Στο προσχέδιο λόγου του έγραφε:
«Αναγνωρίζουμε ότι για αιώνες βάλαμε επάνω στο μέτωπό μας το σημάδι του Κάιν… Συγχώρησέ μας για την κατάρα που άδικα βάλαμε στο όνομα των Εβραίων. Συγχώρησέ μας που Σε σταυρώσαμε δεύτερη φορά στη σάρκα τους».
Το τελικό κείμενο, η διακήρυξη Nostra aetate (28 Οκτωβρίου 1965) υπό τον Πάπα Παύλο ΣΤ΄, διευκρίνισε:
«Η ευθύνη για τη Σταύρωση δεν μπορεί να αποδοθεί σε όλους τους Εβραίους της εποχής ούτε στους σημερινούς. Οι Εβραίοι παραμένουν "αγαπητοί στον Θεό", ενώ ο Χριστιανισμός αναγνωρίζει ότι προέρχεται από τον Ιουδαϊσμό. Καταδικάζεται κάθε μορφή αντισημιτισμού και διακρίσεων».
Έτσι, η Καθολική Εκκλησία έβαλε οριστικά τέλος σε έναν μύθο που στοίχισε αμέτρητες ζωές, παραδεχόμενη ότι η «θεοκτονία» δεν είναι έγκλημα ενός λαού, αλλά αμαρτία ολόκληρης της ανθρωπότητας.
www.bankingnews.gr